مقایسه تطبیقی مختصر وضعیت حاکمیت شرکتی در ایران، آمریکا و آلمان 

شیوه‌های حاکمیت شرکتی به دلیل تفاوت در سیستم‌های حقوقی، هنجارهای فرهنگی، شرایط اقتصادی و چارچوب‌های نظارتی در کشورهای مختلف به طور قابل توجهی با یکدیگر متفاوت هستند. در این بخش، تحلیل مقایسه‌ای حاکمیت شرکتی در ایران، ایالات متحده آمریکا و آلمان به اختصار ارائه می‌گردد. این گزارش با بررسی جنبه‌های کلیدی مانند محیط نظارتی، ساختار هیئت مدیره، حقوق سهامداران، شفافیت و مکانیسم‌های اجرایی، قصد دارد شباهت‌ها، تفاوت‌ها و چالش‌های حاکمیت شرکتی را در این حوزه‌‌ها برجسته کند.

1. محیط نظارتی:

• ایران: مقررات‌گذاری در حوزه حاکمیت شرکتی در ایران عمدتاً توسط اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران (ICCIMA) و سازمان بورس و اوراق بهادار (SEO) انجام می‌پذیرد. چارچوب قانونی برای حاکمیت شرکتی شامل نظام‌نامه تجاری و مقررات حاکمیت شرکتی صادر شده توسط سازمان بورس و اوراق بهادار است.

• ایالات متحده آمریکا: در ایالات متحده آمریکا، حاکمیت شرکتی توسط ترکیبی از قوانین فدرال و ایالتی و همچنین مقررات وضع شده توسط کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) و بورس‌ها مقررات‌گذاری می‌شود. اقدامات قانونی کلیدی در این حوزه شامل قانونSarbanes-Oxley  و قانون Dodd-Frank است که هدف آنها افزایش شفافیت، پاسخگویی مدیران و حمایت از سرمایه گذار است.

• آلمان: آلمان از یک سیستم هیئت مدیره دو لایه، متشکل از یک هیئت مدیره (Vorstand) و یک هیئت نظارت (Aufsichtsrat) پیروی می‌کند. حاکمیت شرکتی در آلمان تحت تأثیر قانون شرکت سهامی آلمان (AktG)، قانون حاکمیت شرکتی (دویچرز کد حاکمیت شرکتی) و مقررات اتحادیه اروپا است.

2. ساختار هیئت مدیره:

• ایران: شرکت‌های ایرانی معمولاً دارای ساختار هیئت مدیره تک لایه‌ای هستند که هیئت مدیره آن هم مسئولیت تصمیم‌گیری استراتژیک و هم وظایف اجرایی را بر عهده دارد. هیئت‌ها اغلب شامل نمایندگانی از سازمان‌های دولتی و شرکت‌های دولتی هستند.

• ایالات متحده آمریکا: در ایالات متحده، اکثر شرکت‌های دولتی دارای یک ساختار هیئت مدیره واحد هستند که از ترکیبی از مدیران اجرایی و مستقل تشکیل شده است. هیئت مدیره، مسئول نظارت بر مدیریت، تعیین جهت استراتژیک و نمایندگی منافع سهامداران است.

• آلمان: شرکت‌های آلمانی از ساختار هیئت مدیره دو لایه پیروی می‌کنند که یک هیئت مدیره مسئول عملیات روزمره و یک هیئت نظارت بر تصمیمات استراتژیک، انتصابات و نظارت بر هیئت مدیره و نمایندگی سهامداران را بر عهده دارد.

3. حقوق سهامداران:

• ایران: حقوق سهامداران در ایران در مقایسه با کشورهای غربی نسبتاً محدود است و سهامداران اقلیت اغلب در اعمال حقوق خود با چالش هایی مواجه هستند. از جمله این موارد می‌توان به عدم شفافیت در برگزاری جلسات با سهامداران و مجامع همچنین فرصت‌های محدود برای فعالیت سهامداران اشاره کرد.

• ایالات متحده آمریکا: حقوق سهامداران در ایالات متحده به خوبی محافظت می شود، این مهم اغلب با مکانیسم‌هایی مانند رای دادن به نمایندگان، بررسی پیشنهادهای سهامداران و دعاوی دسته جمعی انجام می‌پذیرد که سهامداران را قادر می‌سازد تا شرکت‌ها را در قبال اقدامات خود مسئول نگه دارند. سرمایه گذاران نهادی نقش مهمی در اجرای اصول حاکمیت شرکتی دارند.

• آلمان: قانون شرکت‌های بزرگ آلمان تاکید زیادی بر حقوق سهامداران دارد، به طوری که سهامداران حق انتخاب و عزل اعضای هیئت نظارت، تایید معاملات مهم شرکت و دریافت سود سهام را دارند. ساختار هیئت مدیره دو لایه، نمایندگی سهامداران و کارکنان را تضمین می کند.

4. شفافیت و افشاگری:

• ایران: الزامات شفافیت و افشاء اطلاعات در ایران در مقایسه با کشورهای غربی از سخت‌گیری کمتری برخوردار است.

ایالات متحده آمریکا: ایالات متحده دارای الزامات افشای قوی است که توسط SEC اعمال می‌شود، از جمله گزارشگری مالی دوره‌ای، افشای رویدادهای با اهمیت، افشای جبران خدمات مدیران اجرایی، و افشای بیانیه نمایندگی.

• آلمان: شرکت های آلمانی تحت قوانین تجاری آلمان، AktG و قانون حاکمیت شرکتی مشمول الزامات شفافیت و افشا هستند. تعهدات افشا شامل گزارشگری مالی، معاملات با اشخاص وابسته و شیوه های حاکمیت شرکتی است.

5. سازوکارهای اجرایی:

• ایران: اجرای مقررات حاکمیت شرکتی در ایران به دلیل ضعف ظرفیت‌ نهادها، فقدان نهادهای نظارتی مستقل و مداخلات سیاسی با چالش‌هایی مواجه است همچنین راه‌حل‌های قانونی برای برخورد با موارد نقض حاکمیت شرکتی نیز محدود است.

• ایالات متحده آمریکا: مکانیسم‌های اجرایی در ایالات متحده قوی هستند، آژانس‌های نظارتی مانند SEC، بورس اوراق بهادار و دعاوی مدنی، راه‌های مقابله با موراد نقض اصول حاکمیت شرکتی را محدود می‌کنند. در آمریکا، نقض استانداردهای حاکمیت شرکتی می‌تواند منجر به اعمال تحریم‌های نظارتی، جریمه‌ها و اقدامات قانونی شود.

• آلمان: آلمان برای اجرای استانداردهای حاکمیت شرکتی به ترکیبی از مکانیسم‌های قانونی، نظارتی و مبتنی بر بازار متکی است. هیئت های نظارت نقش مهمی در نظارت بر رعایت قوانین حاکمیت شرکتی ایفا می کنند و تخلفات می تواند منجر به اقدامات قانونی و آسیب به شهرت بنگاه‌ها شود.

به طور کلی، شیوه‌های حاکمیت شرکتی در ایران، ایالات متحده آمریکا و آلمان منعکس کننده محیط‌های نظارتی متنوع، هنجارهای فرهنگی و چارچوب‌های نهادی این کشورها است. در حالی که هدف در هر سه کشور، ارتقای شفافیت، پاسخگویی و حمایت از سرمایه گذار است، تفاوت های قابل توجهی در ساختار هیئت مدیره، حقوق سهامداران، الزامات شفافیت و مکانیسم های اجرایی در این سه کشور وجود دارد. بهبود حاکمیت شرکتی در ایران مستلزم تقویت نهادهای نظارتی، افزایش شفافیت و افشای اطلاعات و توانمندسازی سهامداران اقلیت است. در ایالات متحده آمریکا و آلمان، تلاش‌های مداوم برای ارتقای حاکمیت شرکتی بر روی پرداختن به چالش‌های نوظهور مانند جبران خدمات و پاداش مدیران، تنوع هیئت‌مدیره و گزارش‌دهی پایدار تمرکز دارد. در این کشورها، شرکت‌ها و سیاست‌گذاران با یادگیری از بهترین شیوه‌ها و رفع کاستی‌ها می‌توانند استانداردهای حاکمیت شرکتی را ارتقا دهند و به رشد اقتصادی پایدار و اعتماد سرمایه‌گذاران کمک کنند.